W grudniu 2022 sejm podjął uchwałę wprowadzającą do polskiego porządku prawnego nową instytucję, jaką jest fundacja rodzinna. Czym jest fundacja rodzinna i jakie ma znaczenie dla przedsiębiorców i ich rodzin?
Idea fundacji rodzinnej
Zdecydowana większość przedsiębiorstw w Polsce to firmy rodzinne. W aktualnym stanie prawnym właściciele tych przedsiębiorstw mają ograniczony wpływ na sukcesję Mogą oni darować albo przekazać w spadku swoje przedsiębiorstwo wybranej osobie lub osobom – następcom prawnym. Perspektywa kończy się jednak na drugim pokoleniu. Przedsiębiorca nie ma możliwości decydowania o dalszych losach firmy oraz jej majątku, gdyż rolę decydentów przejmują następcy. Jednak nie zawsze interesy związane z działalnością gospodarczą oraz interesy prywatne idą ze sobą w zgodzie. Polskie prawo dotychczas nie miało wystarczających rozwiązań prawnych pozwalających na uchronienie działalności przed rozdrobnieniem lub zapewniających jej ciągłość w przypadku braku chęci następców do kontynuowania jej prowadzenia. Stąd pojawiły się postulaty przedsiębiorców o wprowadzenie rozwiązania ułatwiającego sukcesję oraz pozwalającego na pogodzenie tych interesów.
Fundacja rodzinna z założenia pozwala na budowanie struktur organizacyjnych zapewniających kontynuację działalności oraz ochronę majątku w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie. Idea fundacji rodzinnej opiera się na założeniu, że biznes i rodzina zostają formalnie rozdzielone, ponieważ majątek rodzinny staje się własnością fundacji rodzinnej. Jej celem jest zapewnienie rodzinie środków finansowych przy jednoczesnej realizacji wizji założyciela i pielęgnowaniu w biznesie wartości odziedziczonych po założycielu.
Instytucja fundacji rodzinnej
Zgodnie z ustawą “Fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundator określa w statucie szczegółowy cel fundacji rodzinnej.” Fundator to osoba tworząca fundację oraz ustanawiająca jej statut. Fundatorem może być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, czyli mogąca swobodnie dysponować swoim majątkiem w świetle prawa. Fundacja rodzinna może mieć kilku fundatorów za wyjątkiem fundacji powołanej w testamencie – wtedy fundator może być tylko jeden ze względu na obowiązujące zasady sporządzania testamentów. Fundator wnosi do fundacji mienie na pokrycie funduszu założycielskiego. Beneficjentami mogą być natomiast osoby fizyczne oraz organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego. Statut fundacji rodzinnej określa wolę fundatora co do korzyści przysługujących poszczególnym beneficjentom.
Struktura organizacyjna
Ustawa przewiduje trzy organy fundacji rodzinnej. Podobnie jak inne osoby prawne, będzie ona funkcjonowała poprzez zarząd oraz może podlegać wewnętrznemu nadzorowi rady nadzorczej.
Zarząd ma za zadanie prowadzenie spraw fundacji oraz reprezentowanie jej. Do prowadzenia spraw zalicza się w szczególności realizacja celów określonych w statucie oraz podejmowanie czynności związanych z zapewnieniem płynności finansowej i wypłacalności fundacji rodzinnej. W skład zarządu może wchodzić jedna lub więcej osób, których powołania i odwołania dokonuje fundator.
Rada nadzorcza może zostać powołana przez fundatora dobrowolnie. Za wyjątkiem przypadku, gdy liczba beneficjentów przekracza 25 osób – wtedy powołanie rady nadzorczej jest obowiązkowe. Tak jak w przypadku zarządu, członkami rady może być jedna lub więcej osób. Rada nadzorcza pełni funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania przepisów prawa oraz zapisów statutu fundacji rodzinnej. Oczywiście jedna osoba nie może być jednocześnie członkiem obu tych organów.
Trzecim organem fundacji rodzinnej jest zgromadzenie beneficjentów. Jest ono zwoływane przez zarząd w celu ustanowienia uchwał wymaganych w art. 72 ustawy oraz w przypadkach określonych w statucie. Jednocześnie statut może zawierać zapisy określające przypadki, w których beneficjenci mogą zażądać zwołania zgromadzenia. Określa on również, którzy z beneficjentów mają uprawnienia do uczestnictwa w zgromadzeniu – nie muszą to być wszyscy beneficjenci fundacji.
W dniu 26. stycznia 2023 odbyło się Rozpatrywanie na forum Sejmu stanowiska Senatu w sprawie Ustawy. Sejm przyjął część poprawek i przekazał ustawę do podpisu przez Prezydenta RP.
Tekst ustawy ustalony ostatecznie po rozpatrzeniu poprawek Senatu