ESG, czyli skrót od angielskich słów Environmental, Social and Governance, to koncepcja zarządzania przedsiębiorstwem, która integruje aspekty środowiskowe, społeczne oraz związane z ładem korporacyjnym. Pomimo rosnącego znaczenia ESG w praktyce gospodarczej, wiele firm nadal nie posiada wystarczającej wiedzy na temat tej koncepcji ani nie wie, jak skutecznie wdrożyć jej zasady w codziennej działalności. W obliczu rosnących wymagań regulacyjnych oraz oczekiwań rynku, konieczne staje się pogłębienie wiedzy w tym zakresie, co może przełożyć się na wzrost konkurencyjności i budowanie odpowiedzialnego modelu biznesowego. Niniejszy cykl tematyczny rozpoczynamy od analizy komponentu „E” – środowiska.

Regulacje unijne – fundament środowiskowego raportowania

Zgodnie z dyrektywą CSRD (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464), która zmienia m.in. rozporządzenie (UE) nr 537/2014 oraz dyrektywy 2004/109/WE, 2006/43/WE i 2013/34/UE, państwa członkowskie Unii Europejskiej zostały zobowiązane do wdrożenia jednolitych zasad raportowania w zakresie zrównoważonego rozwoju. Dyrektywa obowiązuje od 5 stycznia 2023 r. i przewiduje, że Komisja Europejska przyjmie akty wykonawcze, które zapewnią spójność i jednolitość standardów raportowania ESG na terenie całej UE – zgodnie z art. 19a i 29a CSRD.

Standardy ESRS – środowisko w centrum uwagi

Przygotowanie europejskich standardów raportowania ESG zostało powierzone Europejskiej Grupie Doradczej ds. Sprawozdawczości Finansowej (EFRAG). W efekcie powstały standardy ESRS (European Sustainability Reporting Standards), które stanowią kompleksowy zbiór wytycznych dotyczących ujawniania informacji niefinansowych. Spośród dwunastu opublikowanych standardów, aż pięć poświęcono zagadnieniom środowiskowym. Oznacza to, że kwestie związane z ochroną środowiska zajmują centralne miejsce w strukturze raportowania ESG. Standardy te precyzują, jakie dane środowiskowe powinny być uwzględniane przez podmioty zobowiązane do raportowania, wskazując tym samym obszary, na które przedsiębiorstwa powinny zwrócić szczególną uwagę.

Złożoność regulacji – potrzeba eksperckiego wsparcia

Zarówno sama dyrektywa CSRD, jak i opracowane na jej podstawie standardy ESRS, są dokumentami obszernymi i wymagającymi. Każdy ze standardów liczy kilkadziesiąt stron szczegółowych wytycznych, co sprawia, że ich interpretacja i praktyczne zastosowanie może stanowić wyzwanie dla przedsiębiorstw. W związku z tym, warto rozważyć współpracę z profesjonalnym doradcą ESG, który posiada kompetencje w zakresie analizy regulacji oraz wdrażania ich w strukturach organizacyjnych firmy.

Ujawnienia środowiskowe w ramach standardów ESRS – kompleksowy przegląd obowiązków raportowych

ESRS E1 – Zmiana klimatu

Standard ESRS E1 przewiduje dziewięć obszarów ujawnień dotyczących działań jednostek w zakresie łagodzenia i adaptacji do zmian klimatycznych.

  1. Plan transformacji klimatycznej
    Jednostki zobowiązane są do przedstawienia planu transformacji w obszarze przeciwdziałania zmianom klimatu, który uwzględnia cele zgodne z Porozumieniem Paryskim – tj. ograniczenie globalnego ocieplenia do 1,5°C – oraz osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. Należy wskazać działania już wdrożone i planowane w celu ograniczenia emisyjności oraz powiązania transformacji klimatycznej z ogólną strategią biznesową i finansową podmiotu.
  2. Polityki klimatyczne
    Wymaga się ujawnienia zasad i polityk w zakresie zarządzania istotnym wpływem, ryzykiem i szansami związanymi z łagodzeniem skutków zmian klimatu i adaptacją do nich. Obejmuje to obszary dotyczące redukcji emisji, przystosowania do zmian klimatycznych, poprawy efektywności energetycznej, wdrażania odnawialnych źródeł energii oraz inne działania związane z ochroną klimatu.
  3. Działania i środki finansowe
    Podmiot powinien opisać konkretne przedsięwzięcia służące ograniczeniu skutków zmian klimatycznych i dostosowaniu się do nich, w tym środki przeznaczone na realizację tych działań oraz uzyskane lub oczekiwane rezultaty w postaci redukcji emisji gazów cieplarnianych.
  4. Cele klimatyczne
    Jednostka zobowiązana jest do przedstawienia celów redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz sposobów ich osiągnięcia. Ujawnienia powinny obejmować także kwestie efektywności energetycznej i udziału energii odnawialnej. Cele emisji muszą być przedstawione w wartościach absolutnych (w tonach ekwiwalentu CO₂) lub procentowo w odniesieniu do roku bazowego.
  5. Zużycie energii
    Należy wskazać całkowite zużycie energii (w MWh) związane z działalnością jednostki, rozróżniając energię ze źródeł odnawialnych i nieodnawialnych.
  6. Emisje gazów cieplarnianych (zakresy 1–3)
    Podmiot powinien ujawnić łączną emisję gazów cieplarnianych, obejmującą:
    – zakres 1: emisje bezpośrednie powstające w wyniku procesów technologicznych i spalania paliw,
    – zakres 2: emisje pośrednie wynikające z użytkowania energii elektrycznej, cieplnej, pary lub chłodu,
    – zakres 3: inne emisje pośrednie w całym łańcuchu dostaw, które stanowią największe wyzwanie obliczeniowe.
  7. Projekty kompensacyjne i kredyty węglowe
    Ujawnienie obejmuje informacje o projektach redukujących lub pochłaniających emisje gazów cieplarnianych finansowanych przez jednostkę w ramach całego łańcucha wartości, w tym nabywanie uprawnień do emisji CO₂.
  8. Wewnętrzne ceny emisji CO₂
    Podmiot powinien wyjaśnić sposób kalkulacji wewnętrznych cen emisji dwutlenku węgla oraz przedstawić łączną wielkość emisji brutto gazów cieplarnianych w całym łańcuchu wartości.
  9. Skutki finansowe ryzyka klimatycznego
    Wymagane jest ujawnienie potencjalnych skutków finansowych związanych z ryzykami klimatycznymi i szansami wynikającymi z transformacji, w tym wpływu na przepływy pieniężne, wyniki finansowe, dostęp do kapitału oraz możliwości w krótkim, średnim i długim okresie.

ESRS E2 – Zanieczyszczenia

Standard ESRS E2 obejmuje sześć kluczowych obszarów ujawnień dotyczących zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby.

  1. Polityki w zakresie zanieczyszczeń
    Jednostka powinna ujawnić, czy i w jaki sposób przyjęte polityki odnoszą się do zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń, ograniczania substancji niebezpiecznych oraz zarządzania sytuacjami awaryjnymi mającymi wpływ na środowisko lub społeczeństwo.
  2. Działania i zasoby
    Obowiązkiem jest przedstawienie kluczowych działań i środków (istniejących i planowanych) w zakresie ograniczania zanieczyszczeń, w tym eliminacji substancji szkodliwych, zgodności z zasadami BAT i DNSH oraz przywracania skażonych ekosystemów.
  3. Cele w zakresie zanieczyszczeń
    Podmiot powinien ujawnić przyjęte cele wspierające realizację polityki w tym obszarze, uwzględniające ryzyka i szanse związane z zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby.
  4. Dane dotyczące emisji
    Należy przedstawić dane o emisjach do powietrza, wody i gleby, w tym o substancjach nieorganicznych, czynnikach zubożających warstwę ozonową oraz mikroplastikach. Dodatkowo wymagane jest wskazanie zmian w czasie oraz metodologii pomiarowych.
  5. Substancje niebezpieczne
    Jednostka powinna ujawnić ilości substancji potencjalnie niebezpiecznych produkowanych, wykorzystywanych lub przekazywanych dalej, z podziałem na kategorie zagrożenia.
  6. Skutki finansowe
    Wymaga się wskazania potencjalnych skutków finansowych związanych z wpływem, ryzykiem i możliwościami dotyczącymi zanieczyszczeń – ilościowo lub jakościowo – wraz z założeniami i poziomem niepewności szacunków.

ESRS E3 – Woda i zasoby morskie

ESRS E3 określa pięć obowiązkowych obszarów ujawniania.

  1. Polityki wodne i morskie
    Podmiot powinien przedstawić polityki dotyczące gospodarowania wodą i zasobami morskimi, w tym zasad odpowiedzialnego pozyskiwania, ograniczania zużycia i ochrony zasobów na obszarach szczególnie zagrożonych.
  2. Działania i zasoby
    Wymagane jest ujawnienie działań (istniejących i planowanych) w celu realizacji polityk i osiągnięcia wyznaczonych celów, ze wskazaniem pozycji jednostki w hierarchii działań łagodzących (unikanie, ograniczanie, odtwarzanie).
  3. Cele środowiskowe
    Jednostka powinna ujawnić, jak zarządza ryzykiem i wpływem w obszarach zagrożonych, w tym w zakresie jakości wody, ograniczania zużycia i odpowiedzialnego korzystania z zasobów morskich.
  4. Zużycie wody
    Obowiązek obejmuje wskazanie całkowitego zużycia wody (w m³), zużycia na obszarach zagrożonych, ilości wody poddanej recyklingowi, zmagazynowanej oraz metod zbierania i analizowania danych.
  5. Skutki finansowe
    Podmiot powinien przedstawić finansowe skutki ryzyk i szans związanych z wodą i zasobami morskimi – w ujęciu pieniężnym lub opisowym – wraz z przyjętymi założeniami i horyzontami czasowymi.

ESRS E4 – Bioróżnorodność i ekosystemy

Standard ESRS E4 określa sześć obszarów ujawnień.

  1. Plan transformacji ekologicznej
    Jednostka powinna przedstawić plan transformacji w zakresie ekosystemów i bioróżnorodności, obejmujący m.in. zgodność ze strategią UE, zarządzanie wpływem w łańcuchu wartości, mierniki postępu oraz identyfikację wyzwań. Ujawnienie jest obowiązkowe dla branż takich jak rolnictwo, energetyka, górnictwo, transport czy przemysł chemiczny.
  2. Polityki dotyczące bioróżnorodności
    Podmiot powinien wskazać, w jakim zakresie przyjęte zasady zarządzania wpływem na bioróżnorodność są zgodne z globalnymi i unijnymi ramami ochrony różnorodności biologicznej do 2030 r.
  3. Działania i zasoby
    Jednostka powinna ujawnić kluczowe działania w zakresie ochrony ekosystemów, w tym poziom hierarchii działań (unikanie, minimalizacja, kompensacja), korzystanie z lokalnej wiedzy, współpracę ze społecznościami oraz ocenę potencjalnych skutków finansowych.
  4. Cele środowiskowe
    Wymagane jest przedstawienie wyznaczonych celów wraz z ich harmonogramem, wskaźnikami postępu i odniesieniem do ram unijnych i międzynarodowych. Należy także wskazać, czy zastosowano kompensację bioróżnorodności.
  5. Wskaźniki wpływu
    Podmiot zobowiązany jest do ujawnienia danych dotyczących terenów wrażliwych, zmian użytkowania gruntów, ekosystemów, gatunków inwazyjnych oraz stanu populacji istotnych gatunków.
  6. Skutki finansowe
    Obowiązek obejmuje ilościowe lub jakościowe określenie potencjalnych skutków finansowych związanych z wpływem na ekosystemy oraz poziomem niepewności szacunków.

ESRS E5 – Wykorzystanie zasobów i gospodarka o obiegu zamkniętym

Standard ESRS E5 przewiduje sześć obszarów ujawniania.

  1. Polityki w zakresie gospodarki cyrkularnej
    Podmiot powinien przedstawić polityki dotyczące identyfikacji, oceny i zarządzania wpływem związanym z wykorzystaniem zasobów oraz wspierania modelu gospodarki o obiegu zamkniętym, w tym odejścia od surowców nieodnawialnych.
  2. Działania i zasoby
    Należy opisać wdrożone i planowane działania, w tym strategię w zakresie zarządzania odpadami oraz etapy cyklu życia produktów zgodne z zasadami gospodarki cyrkularnej.
  3. Cele środowiskowe
    Podmiot powinien ujawnić cele dotyczące zwiększenia udziału materiałów w obiegu zamkniętym, ograniczenia zużycia surowców nieodnawialnych, regeneracji zasobów odnawialnych oraz właściwego przetwarzania odpadów.
  4. Napływ zasobów
    Jednostka powinna przedstawić dane dotyczące wykorzystania materiałów, produktów i środków trwałych w ramach swojej działalności i łańcucha wartości.
  5. Odpływ zasobów
    Wymagane jest ujawnienie informacji o gospodarowaniu odpadami, ich ilości, podziale na odpady niebezpieczne i zwykłe oraz stopniu ich ponownego wykorzystania i recyklingu.
  6. Skutki finansowe
    Należy przedstawić ilościowe lub jakościowe dane dotyczące skutków finansowych wynikających z ryzyk i możliwości w zakresie wykorzystania zasobów i gospodarki o obiegu zamkniętym, wraz z założeniami i poziomem niepewności.

Uwagi końcowe

Jeżeli określone zagadnienia istotne dla danej jednostki nie zostały ujęte w standardach lub opisano je niewystarczająco szczegółowo, jednostka powinna rozszerzyć raport o kwestie specyficzne dla swojej działalności.

Zgodnie z wymogami ESRS, ujawnienia powinny obejmować wpływ (impact), ryzyko (risk) oraz możliwości (opportunities) w odniesieniu do wszystkich aspektów środowiskowych – zarówno z perspektywy wpływu jednostki na środowisko, jak i odwrotnie.

Zakres raportowania jest szeroki i wielowarstwowy, a proces jego wdrożenia wymaga odpowiedniego przygotowania. Dlatego nie należy odkładać działań w tym zakresie – wskazane jest przeprowadzenie audytu gotowości do raportowania ESG, identyfikacja ewentualnych luk i wdrożenie planu ich uzupełnienia. Skorzystanie z pomocy prawnika specjalizującego się w doradztwie ESG znacząco usprawni ten proces i zapewni zgodność raportu z wymogami regulacyjnymi.